به گزارش خبرگزاری فدانیک، ارتباط دانشگاه و صنعت در ایران دارای سابقه‌ای ۷۰ ساله برابر با عمر دانشگاه در کشور است. رابطه صنعت و دانشگاه اشاره به سازوکارهایی نظام‌مند دارد که ارتباط میان عرصه علمی و آکادمیک را با عرصه عملی و صنایع را تسهیل و تقویت می‌کند. دانشگاه‌ها باید استعدادهای جامعه را با رویکردی کاربردی، آموزش و پرورش داده و در اختیار صنایع قرار دهند به دیگر سخن شیوه آموزش دانشگاهی باید متناسب با نیازهای بازار کار باشد.
دنیای امروز، دنیای آموزش و پژوهش و ارتباط آنها با صنعت و جامعه است. پیوند دانشگاه و صنعت، یکی از شناخته‌شده‌ترین راه‌های رسیدن به توسعه اقتصادی و اجتماعی بوده به گونه‌ای که توسعه جوامع سخت به چگونگی پیوند میان این دو نهاد وابسته شده است. به این صورت که دستیابی به توسعه ملی، توجه به همبستگی بخش صنعت و دانشگاه‌ها را ایجاب می‌کند. ضرورت همبستگی میان صنعت و دانشگاه، برآمده از نیازهای دوسویه و لزوم سرعت‌بخشی به فرایند توسعه است.
در سال‌های اخیر انگیزه دانشگاه‌های مختلف جهت توسعه تمرکز از تحقیق و توسعه محض به سمت توسعه علوم کاربردی و ورود به دنیای کسب‌وکار افزایش یافته است. بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ اقدام به توسعه برنامه‌های انتقال فناوری نموده‌اند که نتیجه آن، توسعه مراکز رشد فناوری و ارتباط نزدیک با پارک‌های فناوری بوده است. پیشرفت این برنامه‌ها موجب شده است تا ارتباط نزدیک‌تری میان دانشگاه‌ها و صنایع مختلف برقرار شود. بدین ترتیب دانشگاه‌ها میتوانند نقش فعال‌تری در اقتصاد کشورها ایفا کنند.
در هزاره سوم ضرورت ارتباط و تعامل بین این دو نهاد بیش از پیش احساس می‌شود. ضرورت ارتباط دانشگاه و صنعت حاصل نیازهای متقابل این دو نهاد و سرعت بخشیدن به فرایند توسعه است. صنعت هم به نیروی انسانی آموزش دیده و متخصص برای مشاغل فنی و مدیریتی و هم به تحقیق و توسعه نیاز دارد. بر این اساس، اگر توانمندی‌هایی که در دانشگاه‌ها وجود دارند برای رفع نیازهای جامعه استفاده شوند، گام‌های نخست برای خودکفایی صنعتی با هدف توسعه ملی برداشته می‌شود.
توسعه ارتباط صنعت و دانشگاه به دلیل اثرات و پیامدهای بسیار مثبت آن در ایجاد تحول فناورانه، اقتصادی و اجتماعی از دیرباز مورد توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان دانشگاهی و صنعت قرار داشته و تلاش‌های فراوانی برای ایجاد پیوندی اثربخش بین صنعت و دانشگاه صورت گرفته است. در همین راستا مهدی مقیمی، مدیر ارتباط با صنعت دانشگاه علم و صنعت ایران در گفت‌وگو با فدانیک به بررسی چالش‌های موجود در فضای دانشگاه‌های ایران و راه‌های بهبود این معضل پرداخته که در ادامه شرح آن را می‌خوانید.
فدانیک: علت فاصله زیاد پژوهش‌های دانشگاهی با مسائل کشور چیست؟
مقیمی: یکی از عوامل مؤثر نبود ارتباط تنگاتنگ بین دانشگاه و صنعت همچنین ساختار نادرست دانشگاه‌ها است به عنوان مثال آئین‌نامه‌ای که برای ارتقای اساتید تدوین شده صرفاً مبتنی بر انگاره‌های پژوهشی و متمرکز بر خروج مقالات علمی است که این موضوع موجب تلاش مضاعف اعضای هیئت علمی در راستای افزایش تعداد مقالات شده و اساتید نیازی را در جهت ارتباط‌گیری با صنعت نمی‌بیند همچنین نتیجه این فرآیند افزایش مطالعات غیر کاربردی و کتابخانه‌ای می‌شود.
باید تلاش کنیم مقالات مبتنی بر نیاز کشور و موضوعات صنعتی بوده و با یک ریل گذاری مناسب دانشگاه‌ها از خروجی‌های مقاله محور به سمت خروجی‌های کاربردی، محصولات فناوری و خدمات جدید حرکت کنند همچنین باید در این مسیر قوانین حمایتی را تبیین کرده و حفظ کیفیت مقالات را مد نظر قرار بدهیم تا به محصولات فناورانه زایشی، و قراردادهای صنعتی مرتبط با نیاز کشور دست بیابیم؛ در این شرایط است که اساتید و دانشجویان به ارزش گذاری در فعالیت‌های فناورانه و صنعتی ترغیب می‌شوند.
فدانیک: با وجود تولیدات علمی حداکثری چرا در مرحله صنعتی شدن و تجاری سازی عملکرد مناسبی نداریم و قوانین چقدر در مقاله‌محوری دانشگاه‌ها و دوری آنها از ارتباط با صنعت مؤثر بوده‌اند؟
مقیمی: به علت اینکه رتبه بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها با ارائه مقالات علمی همراه است و وزن ارزشی به سمت کارهای پژوهشی در قالب مقالات، کتاب‌ها و ثبت اختراع است ولی این همه ماجرا نیست و باید نگاهی نیز به مشکلات و نیازهای جامعه و صنعت نیز داشته باشیم. باید سعی بر سرمایه گذاری دانش در صنعت، مأموریت محور شدن دانشگاه‌ها، حمایت شرکت‌های زایشی داشته باشیم تا در ادامه دانشگاه‌ها بتوانند با دریافت منابع مالی از سوی شرکت‌های دانش بنیان در اداره هزینه‌های سالیانه به صورت مستقل از منابع دولتی فعالیت داشته باشند.
ما باید در قوانین اصلاحاتی اساسی را لحاظ کنیم به عنوان مثال قبلاً اگر یک عضو هیئت علمی با استفاده از فضای تحقیقاتی خود توسعه‌ای در بخش فناوری ایجاد می‌کرد و با ورود به فضای کسب و کار به یک شرکت دانش بنیان تبدیل می‌شد از نگاه دانشگاه و قوانین یک امر منفی بوده و عمدتاً توصیه به نداشتن فعالیت غیر از فضای آموزشی داشتیم ولی خوشبختانه این رویکرد تغییر یافته و در یک دهه تأخیر برای فعالیت‌های دانشی-صنعتی فضاهایی از جمله مراکز و پارک‌های فناوری در بسیاری از دانشگاه‌ها به تأسیس شرکت‌های دانش بنیان کمک کرده تا این اکوسیستم رشد لازم را داشته باشد.
فدانیک: در موضوع ارتباط با صنعت اعضا هیئت علمی با چه چالش‌هایی مواجه اند؟
مقیمی: یکی از معضلات و چالش‌های اصلی در رابطه با صنعت که برای اساتید مطرح می‌شود تعریف موضوع علمی است. موضوعی که قرار است تعریف شود باید مشترک باشد و نیازی که از طرف صنعت مطرح می‌شود باید به صورت تلفیقی در یک فصل مشترک و بستر مناسب تعریف شود. این معضل در قالب بازدیدهای صنعتی و فرصت‌های مطالعات صنعتی اساتید رفع خواهد شد. اساتید آشنا با صنعت به صورت بهتری موضوعات را تعریف کرده و اساتید جوان، ناآشنا و صرفاً متمرکز بر آموزش در این موضوع کمک بیشتری نیاز دارند. بحث دیگر میزان ورود شرکت‌های صنعتی به موضوعات فناورانه است و مراکز صرفاً نیازی را برای ایجاد بخش تحقیق و توسعه، ارتباط با دانشگاه و برون سپاری پروژه‌ها نمی‌بینند و برنامه‌ای در این راستا ندارند.
در دروس دانشگاهی جای هوش مصنوعی و مهارت‌های شبیه‌سازی خالی است
فدانیک: در موضوع ارتباط با صنعت دانشجویان با چه چالش‌هایی مواجه اند؟
مقیمی: برخی از محتواهای دروس دانشگاهی که به صورت کلاسیک در حال ارائه است منطبق با نیازهای صنایع در سنوات گذشته بوده و خیلی از این محتواها نیاز به ارتقا و به‌روزرسانی دارد. در این زمینه نیاز به فعالیت وزارت علوم و وزارت بهداشت داریم و در دروس دانشگاهی جای مدل‌سازی، شبیه‌سازی‌ها و فناوری‌های حوزه هوش مصنوعی خالی است. در حال حاضر برخی از مهارت‌های نرم مورد نیاز دانشجویان است به عنوان مثال قبلاً دانشجویان با انگیزه جذب و استخدام در مراکز دولتی و خصوصی فارغ‌التحصیل می‌شدند ولی امروزه این تعاریف عوض شده و در دانشگاه‌های امروزه که نسل اول آموزشی، نسل دوم پژوهشی و به سمت دانشگاه‌های کارآفرین حرکت می‌کنیم.
دانشجویان برای ایجاد آمادگی و نزدیک شدن به فضای کاری باید مهارت‌هایی از جمله مهارت‌های کار آفرینی، مذاکرات برای جذب سرمایه‌گذار و تیم سازی را کسب کنند. دانشجویان برای ارتباط بین فضای دانشگاهی و صنعتی باید در تلاش برای گذراندن دوره‌های نرم افزاری و مهارتی باشند البته دانشگاه نیز آغاز به تغیراتی کرده ولی هنوز کافی نیست.
فدانیک: مهم‌ترین نهاد برای ایجاد موتور محرک ارتباط دانشگاه و صنعت از نظر شما کدام نهاد است؟
مقیمی: در دانشگاه‌ها مرکزی را در عنوان «ارتباط جامعه و صنعت» داریم که تسهیل کننده نشست‌های تخصصی بین صنعت و دانشگاه، ایجاد تفاهم نامه‌ها و بازدیدهای متقابل صنعت و دانشگاه است. به هر میزان در این حوزه ارتباط بیشتر با حضور اساتید در قالب فرصت‌های مطالعاتی در صنعت و کارشناسان و مدیران صنعتی در دانشگاه در قالب کارگاه‌های تخصصی داشته باشیم موجب تبدیل به موضوعات مشخص شده و این موضوعات به عنوان پایان نامه‌ها و پروژه‌های صنعتی در دانشگاه مطرح می‌شوند.
قانون «جهش تولید دانش بنیان» نکته دیگری است که دولت توجه ویژه‌ای به آن داشته و در خرداد امسال این قانون ابلاغ شد همچنین تدبیر مناسب تحت عنوان «اعتبار مالیاتی» در ماده ۱۳ این قانون بوده است. یکی از معضلات اصلی در همه قراردادهای صنعتی با دانشگاه محدودیت‌های مالی است به این معنی که شرکت‌های خصوصی یا دولتی میتوانند موضوعات و نیازهای مالی را با مجموعه دانشگاه تحت عنوان ماده ۱۳ و حتی با شرکت‌های دانش بنیان در قالب ماده ۱۱ مطرح کرده و آنچه که در واقع به عنوان قرارداد فی ما بین اتفاق می‌افتد را به عنوان مالیات قطعی پرداخت شده بدانند و به سازمان امور مالیاتی اظهار کنند که البته قابلیت انتقال به سنوات آتی را نیز دارد.
نکته قابل توجه اینکه فعالیت‌های این شرکت‌ها و قراردادهای آنها باید از جنس فناورانه و پژوهشی باشند و با یک رویکرد ارتقایی به رشد صنعت کمک کند. این فرآیند با مرجعیت و نظارت معاونت علمی ریاست جمهوری انجام شده و به این وسیله چرخه اقتصادی در حوزه فعالیت‌های فناورانه بهبود پیدا کرده و شرکت‌ها بدون داشتن هزینه‌های اضافی به فعالیت‌های دانشی بپردازند و با این قانون امسال و سال آینده رونقی را در قراردادهای صنعتی شاهد باشیم.
دانشگاه، دانشجویان و صنعت سه وجه منتفع از ارتباط مستمر دانشگاه با صنعت
فدانیک: مزایای ارتباط صنعت و دانشگاه برای دانشجویان، دانشگاه و صنعت چگونه است؟
مقیمی: در موضوع مزایا ارتباط صنعت و دانشگاه می‌توان به آمادگی دانشجویان برای ورود به بازار کار و ایجاد فضای مناسب کسب و کار اشاره کرد همچنین دانشجویان با تجربه یک پروژه جدی صنعتی و ارتباط با دیگر رشته‌ها با فضای واقعی کسب و کار و صنعت آشنا شده و صنعت نیز با کمترین هزینه نیروی دانشی را از دانشگاه جذب کرده و دانشگاه نیز به دلیل ارتقای زیرساخت‌ها و تقویت و تجهیز آزمایشگاه‌های خود و در ادامه گردش مالی که اتفاق می‌افتد از این ارتباط منتفع می‌شود. ارتباط دانشگاه و صنعت توسط دانشجویان یک رابطه سودآور برای هر سه ضلع این رابطه است.
فدانیک: نقش دانش بنیانها در رفع این چالش‌های ارتباط صنعت و دانشگاه چگونه ارزیابی می‌شود؟
مقیمی: شرکت‌های دانش بنیان عمدتاً از دل فعالیت‌های پژوهشی دانشجویان داخل دانشگاه در قالب مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری شروع به کار می‌کنند. شرکت‌هایی که در ابتدای مسیر فعالیت دانشی هستند معمولاً شرکت‌های کوچکی بوده و نیاز به حمایت‌های خاص دارند تا محصول را بتوانند از تعداد کم به تیراژ برسانند. در این زمینه سیاست‌های دولت بسیار مؤثر بوده و صندوق نوآوری و شکوفایی با برقراری حمایت‌ها نقش جدی را در ارتقا کیفیت شرکت‌های دانش بنیان ایفا می‌کند.
باید در تلاش باشیم تا این شرکت‌های کوچک را به صورت زنجیره‌ای به هم وصل کرده و از آنها در راستای حل مشکلات بزرگ کشور استفاده کنیم. شرکت‌های دانش بنیان در سال‌های اخیر نقش جدی در بخش‌های مختلف کشور از جمله نفت، گاز، نیرو و آب ایفا کرده و به طور کلی هرچه در این فضا به انجام توسعه و حمایت زیر ساخت‌ها بپردازیم مفید بوده و خواهیم دید که پس از مدتی این شرکت‌ها قوام لازم را به دست آورده و در موضوعات دانشی و مالی به صورت مستقل فعالیت خواهند کرد.
فدانیک: طرح‌های برنامه‌ریزی شده در دانشگاه در جهت افزایش ارتباط صنعت و دانشگاه و ورود دانشجویان به بازار کار چه مقدار نقش دارد؟
مقیمی: طرح‌هایی با عنوان «دستیار فناوری»، «طرح پویش» و «سرباز پژوهشیار» موجب بهره‌گیری دانشگاه از نیروهای با کیفیت در بخش‌های ارتباط با صنعت می‌شود همچنین با معرفی چنین طرح‌هایی استقبال خوبی از سوی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان صورت گرفته است.
طرح‌های جذاب دیگری مثل طرح کوآپ (CO-OP) که استفاده از تجربه کارورزان و ترکیبی از تجربه کار در صنعت در حین تحصیل و آموزش دانشگاهی است و دانشجویان میتوانند در دو دوره هفت ماهه برگزار شده از مزایای تجربه کار در صنعت بهره‌مند شوند.
این دسته از طرح‌ها به رابطه مثبت دانشگاه با صنعت کمک می‌کند و برای ورود دانشجو به بازار کار و استفاده دانشگاه از سرمایه‌های باکیفیت و همچنین کمک به اینکه اساتید در راستای انجام پروژه‌های صنعتی از دانشجویان کمک گرفته و پروژه‌ها را با کیفیت بیشتر، هزینه کمتر و در زمان کمتر انجام دهند.
دانشگاه علم و صنعت ایران به عنوان یکی از بزرگترین دانشگاه‌ها از نظر حجم و تعداد قرارداد بوده و در سه سال اخیر رتبه یک وزارت علوم را کسب کرده است این دانشگاه بیش از هزار قرارداد در سال به واسطه داشتن فعالیت قریب به ۴۵۰ هیئت علمی و ۱۶ هزار دانشجو مقطع کارشناسی تا دکترا دارد. دانشگاه علم و صنعت در زمینه ارتباط با صنعت فعال‌تر بوده و از این بابت در جلسات با مدیران و دانشگاه‌ها سعی بر انتقال تجربه داریم که بتوانیم با این رویکرد فضای ارتباط با صنعت دانشگاه‌های فعال دیگر را بهبود و ارتقا ببخشیم.