علوم آزمایشگاهی یکی از شاخه های علوم پزشکی است و بیشتر با آنالیز آزمایشگاهی خون، مایعات و بافت های بدن انسان با هدف تشخیص بیماری، پیگیری درمان و حفظ سلامت افراد جامعه سر و کار دارد.
اهداف کلی :
هدف از برنامه آموزشی کارشناسی علوم آزمایشگاهی تربیت دانشجویان برای ارائه خدمات آزمایشگاهی است. در این برنامه تعلیمات عمومی و اختصاصی لازم به دانشجویان داده شده تا علاوه بر درک کافی از انسان فرهنگ حکم بر آن و محیط اطرافش از عهده انجام آزمایشات اولیه و معمول در آزمایشگاه های بهداشتی و بالینی بر آیند.
در ایران رشته علوم آزمایشگاهی در مقطع کارشناسی پیوسته ۱۳۰ واحد دارد که ۱۶ واحد آن کارآموزی در مراکز درمانی است. دوره کاردانی دارای ۷۲ واحد است. همچنین در دوره کارشناسی ناپیوسته ۶۶ واحد درسی ارائه می شود. و همچنین واحدهایی نظیر خون شناسی؛ بیوشیمی پزشکی؛ ایمنی شناسی؛ باکتری شناسی پزشکی و میکروب پزشکی و ویروس شناسی پزشکی و انگل شناسی پزشکی و قارچ شناسی پزشکی را حتی از فارق التحصیلان پزشکی عمومی با کیفیت و تعداد واحد بیشتری فرا می گیرند.
شرایط قبولی در رشته علوم آزمایشگاهی
قابل ذکر است که رشته ی علوم آزمایشگاهی در زیرگروه ۱ رشته های علوم تجربی قرار می گیرد و ضرایب دروس اختصاصی برای این رشته ی دانشگاهی به قرار زیر است:
ضرایب کنکور برای این رشته
زمین شناسی=صفر
زیست شناسی=۴
شیمی=۳
فیزیک=۲
ریاضیات=۲
با توجه به ضرایب فوق، قبولی در کنکور این رشته مشروط به قوی بودن در دروس زیست و شیمی است.
ادامه تحصیل
با وجود اینکه چندین سال از حذف رشتهٔ علوم آزمایشگاهی در مقاطع بالاتر از کارشناسی می گذرد اما وجود گرایش های فراوان تا حدی این کمبود را جبران کرده‌اند. از رشته های موجود می توان به بیوشیمی بالینی، خون شناسی، ایمنی شناسی، میکروب شناسی، قارچ شناسی، باکتری شناسی، ژنتیک انسانی، انگل شناسی، سم شناسی و ویروس شناسی اشاره کرد.
باید توجه کرد که این رشته بیشتر به جنبه تشخیصی تکیه دارد و کمتر با بیمار برخورد پیدا می کند. فارغ التحصیلان مقاطع بالاتر از کارشناسی امکان تدریس در دانشگاه های پزشکی را هم دارند.
فارغ التحصیلان مقطع دکترا امکان راه اندازی آزمایشگاه در گرایش خود را دارند. دربارهٔ تأسیس آزمایشگاه تشخیص پزشکی گفتنی است که در حال حاضر بر اساس مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کسانی حق تأسیس آزمایشگاه تشخیص پزشکی دارند که در یکی از رشته های پاتولوژی یا علوم آزمایشگاهی دارای درجه دکترای حرفه ای باشند.
کسانی که دارای تخصص پاتولوژی هستند افرادی هستند که دارای درجه دکترای حرفه‌ای پزشکی هستند و افراد دیگر که دارای درجه دکترای حرفه ای علوم آزمایشگاهی یا آزمایشگاه بالینی هستند، افرادی هستند که در رشته علوم آزمایشگاهی مدرک دکترای حرفه ای گرفته اند.
البته دارندگان مدرک phd در هر کدام از رشته های تخصصی آزمایشگاه اجازه تأسیس آزمایشگاه در حیطه تخصصی خود را دارند. این رشته از نظر کاربرد و بازارکار، یکی از رشته های خوب گروه پزشکی است. زیرا با توجه به توسعه و اهمیت امر بهداشت و زمینه مناسب کاری، اغلب فارغ التحصیلان این رشته به راحتی وارد بازارکار می شوند.
مهارت ها
یک دانش آموخته ی کارشناسی علوم آزمایشگاهی مهارت های مختلفی را در زمینه آزمایش های پزشکی دارد. این مهارت ها در زمینه های مختلفی همچون خونگیری، خون شناسی (هماتولوژی)، ایمنی شناسی (ایمونولوژی)، بیوشیمی بالینی، ژنتیک، بافت شناسی، قارچ شناسی، باکتری شناسی و انگل شناسی هستند. تحصیل این رشته نیازمند کار با نمونه های خون، ادرار و مدفوع است و افرادی که نسبت به این نمونه ها حساسیت دارند هنگام کار عملی به مشکل بر می خورند.
نقش و وظایف
دانش آموختگان این رشته با نمونه برداری از نمونه های بیولوژیک مانند خون، ادرار و مدفوع و… و آماده سازی نمونه ها و آزمایش های مختلف بیوشیمی، هماتولوژی، میکروبیولوژی و… سر و کار دارد و همچنین می تواند آزمایش های تخصصی هورمون شناسی، ایمونولوژی و سایر تست‌های تخصصی را انجام دهد و مسؤول بخش‌های مختلف یک آزمایشگاه تشخیص طبی مانند بخش نمونه‌برداری، بیوشیمی، هورمون شناسی، ایمونولوژی و…
۱- خواندن نام کامل و کوتاه کلیه آزمایشات تشخیصی روتین واختصاصی در نسخ پزشکان
۲- انجام صحیح خونگیری و نمونه گیری و رعایت شرایط لازم برای هر آزمایش
۳- داشتن اطلاعات کافی از آزمایشات اورژانس
۴- مراقبت از بیمار در حین نمونه گیری و پس از آن
۵- رعایت کلیه اصول اخلاقی و بهداشتی در حین نمونه گیری
۶- کنترل شرایط بیمار از نظر آمادگی های قبل از نمونه گیری (شامل ناشتا بودن )
۷- رعایت نمودن زمان صحیح انجام هر آزمایش وشرایط نگهداری و ذخیره نمونه ها
۸- انجام آزمایشات اورژانس و گزارش سریع آن به مسئول فنی آزمایشگاه
۹- انجام کلیه آزمایشات روتین و اختصاصی بطور دقیق و صحیح با همکاری کارشناسان
۱۰- بررسی وکنترل نتایج بدست آمده برای حصول اطمینان وتطبیق با سیر نتایج آزمایشات هر بیمار
۱۱- اعمال روش های کنترل کیفی و ثبت نتایج در دفاتر مخصوص و رسم نمودارها
۱۲- ارتباط با بیمار و همراهان
۱۳- گزارش آزمایشات به شیوه مناسب به مسئول فنی آزمایشگاه
توانایی های لازم :
رشته علوم‌آزمایشگاهی به ویژه در مقطع کاردانی یک رشته عملی است و جوانانی که علاقه مند به کار عملی هستند و نسبت به بو یا آزمایش با ادرار و مدفوع حساس نیستند، در این رشته موفق می شوند. در ضمن لازم است که دانشجو به دروس شیمی و زیست شناسی علاقه مند باشد. گفتنی است که رشته علوم آزمایشگاهی در کشور ما تا مقطع دکترا به صورت ناپیوسته دانشجو می پذیرد.
بازار کار و موقعیت های شغلی رشته علوم آزمایشگاهی
رشته علوم آزمایشگاهی از رشته های محبوب گروه علوم پزشکی است و امروزه با توجه به اهمیت بهداشت و سلامتی در زندگی، فارغ التحصیلان رشته علوم آزمایشگاهی به راحتی جذب بازار کار می شوند. بنابراین این رشته به لحاظ بازار کار و فرصت های شغلی در وضعیت مناسبی قرار دارد. اما توجه داشته باشید که رشته بیوشیمی بالینی از نظر بازار کار در رشته های علوم آزمایشگاهی از دیگر رشته ها در شرایط بهتری قرار دارد. در رابطه با زمینه های اشتغال در رشته علوم آزمایشگاهی لازم است بدانید که فارغ التحصیلان این رشته امکان فعالیت در زمینه درمانی – بهداشتی – آموزشی – پژوهشی و تشخیصی در مراکز آموزشی – درمانی و بهداشتی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی، بیمارستان ها و آزمایشگاه های تشخیص طبی خصوصی، بیمارستان های وابسته به سازمان تامین اجتماعی و بیمه خدمات درمانی، پزشکی قانونی، آزمایشگاه های صنایع دارویی و غذایی، مراکز سازمان انتقال خون، مراکز پژوهشی – تحقیقاتی دولتی و خصوصی و … را خواهند داشت.
درس های رشته علوم آزمایشگاهی در طول تحصیل :
دروس پایه:
فیزیک عمومی، فیزیک کاربردی، شیمی عمومی، بیوشیمی عمومی، فیزیولوژی، زیست شناسی، آناتومی.
دروس تخصصی:
مقدمات علوم آزمایشگاهی، شیمی و میکروبیولوژی مواد غذایی، زبان تخصصی، انگل و حشره شناسی پزشکی، قارچ شناسی پزشکی، ویروس شناسی پزشکی، ایمنی و سرم شناسی، باکتری شناسی پزشکی، خون شناسی، بانک خون، بیوشیمی بالینی، بافت شناسی، آسیب شناسی پزشکی، کارآموزی.
شرایط ادامه تحصیل در رشته علوم آزمایشگاهی:
برای ادامه تحصیل فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی علوم آزمایشگاهی می توانند از طریق آزمون کارشناسی به کارشناسی ارشد در گرایش های زیر ادامه تحصیل دهند: بیوشیمی بالینی، خون شناسی، انگل شناسی، میکروب شناسی، قارچ شناسی، ویروس شناسی، ژنتیک انسانی، ایمونولوژی، بیوتکنولوژی، فیزیولوژی، سم‌شناسی، حشره شناسی پزشکی، نانوتکنولوژی پزشکی، فیزیک پزشکی و سایر رشته هایی که طبق مصوبات مجوز ادامه تحصیل در آن را دارد. فارق التحصیلان کارشناسی ارشد با شرکت در آزمون کارشناسی ارشد به PHD می توانند در گرایش های مذکور شرکت نمایند.
گفتنی است که رشته علوم آزمایشگاهی در کشور ما تا مقطع کارشناسی به صورت ناپیوسته دانشجو پذیرش می شد (اما از سال ۱۳۸۷ اولین دوره کارشناسی پیوسته پذیرش شد و تا کنون ادامه دارد) و پس از آن فرد می تواند در دیگر گرایش های این رشته اعم از بیوشیمی و هماتولوژی و غیره ادامه تحصیل دهد.
مشکلات دانش آموختگان علوم آزمایشگاهی در ایران
دانش آموختگان این رشته در ایران همواره از شغل خود به عنوان شغلی مورد ستم یاد می‌کنند. استفاده از افرادی با رشته‌های تحصیلی غیرمرتبط در آزمایشگاه و حتی کسانی که صرفاً دوره های کوتاه مدت دیده اند.
پایین بودن درآمد نسبت به سختی دروس گذرانده شده و کارهای عملی آزمایشگاه لغو حق تأسیس آزمایشگاه برای پزشکان پاتولوژیست برخی از موارد اعتراضی دانش آموختگان و کارکنان این رشته هستند.
پایین بودن درآمد نسبت به سختی دروس گذرانده شده و کارهای عملی آزمایشگاه لغو حق تأسیس آزمایشگاه برای پزشکان پاتولوژیست برخی از موارد اعتراضی دانش آموختگان و کارکنان این رشته هستند.